ავტორი : მარიამ ქვარიანი
კარგი მოსამართლეებისა და სასამართლოს არსებობა მნიშვნელოვანია როგორც ადამიანის უფლებების დასაცავად, ისე კანონის უზენაესობის უზრუნველსაყოფად, ხელისუფლების თვითნებობის აღსაკვეთად და ქვეყანაში სტაბილური ეკონომიკური განვითარების მხარდასაჭერად. თუმცა, კარგი მოსამართლე ასევე აუცილებელია საზოგადოების უფრო ვიწრო სპექტრისთვისაც - იურისტებს ვგულისხმობ.
მოსამართლე იურიდიულ პროფესიათა იერარქიაში უმაღლეს პოზიციას იკავებს და აწესებს სტანდარტს ნებისმიერი პროფესიონალისთვის. იდეალურ სურათში, იგი დამოუკიდებლობის, გამბედაობისა და სამართლიანობის სიმბოლოა, რომელიც ავტორიტეტით სარგებლობს პროფესიულ წრეებსა და ფართო საზოგადოებაში.
მოსამართლის თანამდებობაზე ინიშნებიან მაღალი კვალიფიკაციის, კეთილსინდისიერი, დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი პირები, რომელთა წარსული საქმიანობა და პროფესიული ეთიკაც ამყარებს ნდობას მართლმსაჯულების სისტემის მიმართ. მათი გადაწყვეტილებები აზუსტებს კანონს და უძღვება სამართლებრივი პრაქტიკის განვითარებას. მოსამართლის გამბედაობა, პრინციპულობა და ტრანსფორმაციული გადაწყვეტილებები ამაგრებს სამართლებრივ ჩარჩოებს და აყალიბებს საფუძველს მომავალი განვითარებისათვის.
კარგი მოსამართლის გადაწყვეტილება გასაგებად განმარტავს კომპლექსურ სამართლებრივ პრობლემებს და შთააგონებს მიმდევრებს. იურიდიულ სფეროში მოსამართლის თანამდებობა ყველაზე პრესტიჟული პოზიციაა, რომლისკენაც შეიძლება ახალგაზრდა იურისტი მიისწრაფვოდეს.
როგორ სტანდარტსაც აწესებს მოსამართლე, ისეთ სტანდარტს მიჰყვება სახელმწიფოს სამართლებრივი სპექტრი.
რა ხდება ამ მხრივ საქართველოში?
სისტემის გაჯანსაღება დამოუკიდებელი საქართველოს ისტორიაში გადაუჭრელ პრობლემად რჩება. ყოველი მცდელობა, ჩამოყალიბდეს ინსტიტუციური ხერხემალი, მარცხით მთავრდება. დღეს, მიუხედავად რეფორმების 4 ტალღისა, სასამართლო იმაზე მეტად ჩაკეტილი და მიკერძოებულია, ვიდრე რეფორმების დაწყებამდე იყო. „ქართულმა ოცნებამ“ მოსამართლეთა კლანს მწვანე შუქი აუნთო და ყველა სამართლებრივი ბერკეტით აღჭურვა სასამართლო ხელისუფლებაზე კონტროლის დასამყარებლად.
გაერთიანებული სამეფოს მიერ მოსამართლეების - მიხეილ ჩინჩალაძისა და ლევან მურუსიძის - სანქცირების შემდეგ ირაკლი კობახიძემ მთავრობის სახელით მაქსიმალური მხარდაჭერა გამოუცხადა სასამართლო ხელისუფლებას და დაჰპირდა, რომ გულისხმიერებას გამოიჩენდა სასამართლო ხელისუფლების მიერ დასმული თითოეული საკითხის მიმართ. ამ განცხადებიდან 2 თვეში „ქართული ოცნების“ პარლამენტმა მიიღო ცვლილებები, რომლებიც საკანონმდებლო პროექტზე მეტად წარმოადგენდა კლანის მოთხოვნათა სიას, რათა შური ეძია სამოქალაქო საზოგადოებასა და დამოუკიდებელ მოსამართლეებზე. სასამართლოს ტერიტორიაზე, ვიდეო და აუდიო გადაღების გარდა, გამკაცრდა სანქციები როგორც მოსამართლის, ისე სასამართლოს შეურაცხყოფისთვის. განადგურდა რეფორმების ფარგლებში შექმნილი შემაკავებელი მექანიზმები. დამოუკიდებელი მოსამართლეებისთვის სასამართლო სისტემაში მუშაობა ფაქტობრივად შეუძლებელი გახდა მას შემდეგ, რაც, „ქართულმა ოცნებამ“ მოსამართლეებს საბჭოს ნებართვის გარეშე აკადემიური საქმიანობაც კი აუკრძალა, გაამარტივა ავად სახსენებელი იძულებითი მივლინების წესი და გაამკაცრა დისციპლინური პასუხისმგებლობის მომწესრიგებელი ნორმები.
ასეთ სისტემაში სასამართლო მხოლოდ სცენაა, მოსამართლე - მსახიობი, ადვოკატი - ფსიქოლოგი, მანდატური - ჯალათი, დამსწრე საზოგადოება კი - უძლური მაყურებელი.
მაშინ, როცა მსოფლიო იურიდიული სპექტრი საუბრობს სასამართლო წარმოების სრულად გაციფრულებაზე, მონაცემთა ბაზის ახალი ფორმით დამუშავებასა და სხვა სახელმწიფო ინსტიტუტებისთვის გაზიარებაზე, ბაზებში საძიებო სისტემის განვითარებასა და გადაწყვეტილების მიღების პროცესში ხელოვნური ინტელექტის დანერგვის ეთიკურ სტანდარტებზე, ჩვენ, იურისტები საქართველოში, მორიგი პოლიტპატიმრის გამამტყუნებელ განაჩენს მოველით და მხოლოდ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს სამართლიანი გადაწყვეტილების იმედი გვაქვს.
თუ ვთანხმდებით, რომ, მრავალწლიანი მცდელობის მიუხედავად, არავითარი ძალა ამ გზას სამართლიანობამდე არ მიიყვანს, აშკარაა, რომ ახალი გზაა გასაკვალი და შესაძლოა, სწორედ ეს იყოს ჩვენი თაობის პრივილეგია და პასუხისმგებლობა.
პირველ ყოვლისა, გასათვალისწინებელია, რომ ნებისმიერი სამართლებრივი ჩარჩოს პირობებში ყოველთვის გვაქვს ადამიანური კომპონენტი. შესაბამისად, აუცილებელია მოსამართლეთა კორპუსი დაკომპლექტდეს არაკონფორმისტი, ამბიციური, გამბედავი და კვალიფიციური პერსონალით. პერსონალის რეფორმა არ უნდა მოიცავდეს მხოლოდ მინიმალურ, ფორმალურ საკანონმდებლო სტანდარტს, არამედ დეტალურად უნდა შეისწავლოს კანდიდატთა პროფესიული და აკადემიური საქმიანობა, ფინანსური მდგომარეობა და ხასიათის მედეგობა. დამოუკიდებელ კომისიას უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა გადაამოწმოს როგორც პირის კომპეტენცია, ისე მისი კეთილსინდისიერება და ეთიკურ სტანდარტებთან შესაბამისობა. დანიშნულ მოსამართლეებს უნდა ჰქონდეთ პასუხისმგებლობის განცდა როგორც საკუთარი გადაწყვეტილებების, ისე ზოგადად სასამართლო სისტემისა და მისი განვითარების მიმართ. მიუხედავად ინდივიდუალური დამოუკიდებლობისა, ყველა მოსამართლეს უნდა ესმოდეს საკუთარი გადამწყვეტი როლი სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობისა და მართლმსაჯულების სისტემის ინსტიტუციური კულტურის ჩამოყალიბების პროცესში.
მოქმედი და მომავალი მოსამართლეების დამსახურებაზე დაფუძნებული შეფასების პროცესი, რა თქმა უნდა, საჯაროდ უნდა წარიმართოს და მაღალი პროფესიული სტანდარტით უზრუნველყოს სასამართლოს სისტემის მიმართ ნდობის დანერგვა.
მართლმსაჯულების სისტემის ღირსეული პირებით დაკომპლექტების პარალელურად აუცილებლად უნდა შეიცვალოს არსებული სტრუქტურა და საკანონმდებლო ბაზა. საქართველო, როგორც პატარა, ახლო კავშირებისა და შიდა გავლენების მქონე სახელმწიფო, რომელსაც უახლეს ისტორიაშიც არ აკლია ნეპოტიზმის, კორუფციისა და პოლიტიკური გავლენების გამოცდილება, ძალიან მარტივად მოახერხებს ინსტიტუციური მეხსიერებით ამ მავნე პრაქტიკასთან მიბრუნებას და ძველ კალაპოტში ჩადგომას, თუ ამის შესაძლებლობა თავიდანვე არ აღმოიფხვრა. გასათვალისწინებელია, რომ კლანის გავლენები მხოლოდ მოსამართლეებზე არ ვრცელდება და ინსტიტუციის ყველა შრეში გვხვდება. შესაბამისად მავნე თვისებებისგან გადასაჩვევად აუცილებელია ვიყოთ თანმიმდევრული. უნდა მოვიკვლიოთ, რატომ არის ქართული მართლმსაჯულების სისტემა მიდრეკილი სხვადასხვა გავლენის დამორჩილებისკენ და რა იწვევს ასეთ ქცევას. ამ მავნე ციკლის იდენტიფიცირება შესაძლებელია საპარლამენტო კომისიის მოკვლევით და ინდივიდუალურ მოსამართლეებთან გასაუბრებით. თუმცა, კვლევას აუცილებლად უნდა მოჰყვეს ქმედითი ნაბიჯები. საკანონმდებლო ბაზამ მაქსიმალურად უნდა მოარიდოს მოსამართლეები ცდუნებას, უნდა შეიცვალოს გარემო, რომელიც მსგავს ქცევას ახალისებს და ჩამოყალიბდეს ახალი ინსტიტუციური მოწყობა, რომელიც იქნება ნაკლებად ცენტრალიზებული და ბიუროკრატიით გაჯერებული.
სასამართლო ხელისუფლება, ისევე როგორც თითოეული ინდივიდუალური მოსამართლე, უნდა მიისწრაფვოდეს სისტემის თვითმყოფადობისაკენ, ხოლო კანონმდებლობამ უნდა უზრუნველყოს ასეთი გარემოს შექმნისთვის აუცილებელი პირობები. ყველა მოსამართლეს მუდმივად უნდა ახსოვდეს, რომ არის საჯარო სერვისის მიმწოდებელი და გრძნობდეს ანგარიშვალდებულებას საზოგადოებისა და საკუთარი კოლეგების მიმართ. სისტემამ უნდა ჩამოიყალიბოს შიდა დისციპლინა, იყოს თანმიმდევრული და იზრუნოს დაწესებული მაღალი პროფესიული სტანდარტის დაცვაზე.
ამ გზაზე აუცილებლად უნდა გვახსოვდეს ჩვენ გარშემო მიმდინარე მოვლენებიც. ევროკავშირმა წელს გამოაქვეყნა ციფრული მართლმსაჯულების (e-Justice) სტრატეგია, რომელიც მიზნად ისახავს წევრ სახელმწიფოთა სასამართლო სისტემის ერთიან დიგიტალიზაციას, ამავე მიმართულებით ვითარდება სასამართლო სისტემა ჩრდილოეთ ამერიკაში და სხვა განვითარებულ რეგიონებში.
დღეს არსებული რეალობის ფონზე შესაძლოა ციფრული სასამართლოს კონცეფცია სასაცილოდ ჟღერდეს, თუმცა ეს მიმართულება განვითარებულ სამყაროში აქტუალურია და თუ გვინდა, რომ არ ჩამოვრჩეთ, სასამართლოს რეფორმირების პროცესში ფოკუსი მომავლისკენ უნდა გვქონდეს მიმართული.
ქართული მართლმსაჯულების სისტემის უპირატესობაა მისი არსებობის ხანმოკლე ისტორია. სასამართლო პრაქტიკა და დოკუმენტაციის წარმოება დამოუკიდებლობის აღდგენის მომენტიდანაა რელევანტური, ხოლო გაციფრულების პროცესი მხოლოდ 29 სასამართლოში უნდა წარიმართოს.
გარდა თანამედროვე სამყაროსთვის ფეხის აწყობის საჭიროებისა, ციფრული სასამართლო კულტურის შემუშავება და სამართლებრივი ტექნოლოგიების განვითარება გვჭირდება სასამართლოში ინდივიდუალური თუ პოლიტიკური გავლენების შესამცირებლად და ასეთი ფაქტების აღმოსაფხვრელად, სასამართლოს გადატვირთულობის შესამცირებლად, სამართალწარმოების დასაჩქარებლად და ხარისხის გასაუმჯობესებლად, რაც მნიშვნელოვნად გამწვავდება პერსონალის რეფორმის გატარების შემთხვევაში.
გარდა ბიუროკრატიული ხარვეზების აღმოფხვრისა და სასამართლოს გადაწყვეტილებების გაუმჯობესებისა, ციფრული ტექნოლოგიების დანერგვა გააუმჯობესებს სასა-მართლოს გამჭვირვალობასა და ანგარიშვალდებულებას, გაამარტივებს წვდომას მართლმსაჯულებაზე და შეამცირებს სახელმწიფო ხარჯებს.
სამართლიანი, გამჭვირვალე და თანამედროვე სასამართლო სისტემა დემოკრატიულ სახელმწიფოში ფუფუნების საგანს არ უნდა წარმოადგენდეს. მსგავსი თამამი ნაბიჯების გარეშე კი წარმოუდგენელია ისეთი წრის გარღვევა, სადაც იჭერენ შავ კატას ბნელ ოთახში მაშინაც კი, როდესაც ის იქ არ არის.
